آشنایی با آفت سفید بالک و مدیریت آن در مزارع توتون

آشنایی با آفت سفید بالک و مدیریت آن در مزارع توتون

سفید بالک‌ها یکی از آفات مهم گیاهی بوده و موجب خسارت 50-30 درصدی به محصول می­شوند. سفید بالک‌ها، حشرات کوچک سفید رنگ هستند که معمولاً˝ زیر برگ­ها مستقر می­شوند. نام سفید بالک‌ها به این دلیل است که بدن و بالشان با گرد سفیدی از جنس موم پوشیده شده است. دو گونه مهم آن­ها شامل سفید بالک گلخانه (Trialeurodes vaporarium)  و عسلک پنبه(Bemisia tabaci)  می‌­باشند.

تفاوت­‌های سفید بالک گلخانه و عسلک پنبه :

1- در حالت استراحت، حشرات بالغ سفید بالک دارای بال‌های مسطح و از نمای بالا شبیه مثلث هستند و حشرات بالغ عسلک پنبه دارای بال­های شیروانی شکل و از نمای بالا شبیه بیضی کشیده می‌­باشند.

2- شفیره سفید بالک گلخانه برجسته و حجیم بوده و زائده‌های بلندی از آن بیرون زده­اند، اما شفیره عسلک پنبه خوابیده و تخت می‌­باشد.

3- سفید بالک گلخانه با الگوی زیگزاگی و نامنظم پرواز می‌کند، ولی عسلک پنبه در  خط راست پرواز می‌­کند.

4- عسلک پنبه، چرخه زندگی طولانی­تری از سفید بالک گلخانه دارد.

گیاهان میزبان: توتون، خیار، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، خربزه، کدو، ریحان و لوبیا روغنی و از گیاهان زینتی نیز ژربرا، شمعدانی، داوودی، گل کاغذی، بگونیا و غیره می­‌باشند.

 

شکل‌­شناسی:

حشره کامل: بدن و بال­ها سفیدرنگ است. اندازه طول بدن 2-1/5 سانتی­متر بوده و ماده‌­ها معمولاً˝ بزرگ‌تر از نرها می‌­باشند.

                  

تخم: بیضی شکل و به‌اندازه 3 - 2/5 میلی­­متر بوده که ابتدا سبز مایل به زرد و سپس به رنگ تیره می‌شود. هر دسته تخم حاوی 15-5 عدد تخم بوده که در زیر برگ­ها به شکل کروی قرار می­‌گیرند.

پوره: پوره‌­های تازه از تخم بیرون آمده به رنگ سبز روشن و پهن هستند.

 

نحوه خسارت:  پوره‌­ها و  حشرات کامل این آفت، با تغذیه از شیره گیاهی، سبب ضعف گیاه، زردی و کاهش کمیت و کیفیت محصول شده و با ترشح موم (عسلک) روی برگ گیاه، باعث جلب گردوخاک و رشد قارچ‌­های ساپروفیت و قارچ فوماژین می­‌شوند. 

این آفت، همچنین ناقل انواع ویروس­های بیماری­زای گیاهی نیز می‌باشد.

چرخه زندگی

چرخه زندگی سفید بالک‌ها شامل 6 مرحله: تخم، پوره سن 1، 2، 3، 4 یا شفیره و حشره بالغ می‌باشد (تصویر 4). چرخه زندگی سفید بالک تابع دمای محیط است و  بسته به شرایط دمایی بین 15 الی 40 روز می­باشد. این آفت، اکثرا در  پشت برگ­های جوان تخم­گذاری می­کند. رنگ تخم­ها ابتدا روشن و سپس در طی تکامل، تیره می‌­شوند. 

پس از 5 تا 10 روز، پوره‌­هایی که از تخم بیرون می­‌آیند (پوره سن 1) 3 جفت پا دارند، اما بدون بال هستند. بعد از یافتن جای مناسب برای تغذیه، پوست‌­اندازی کرده و همان­جا به‌صورت ثابت باقی‌مانده تا به‌تدریج بزرگ شوند (پوره سن 2 تا 3) و در نهایت به مرحله شفیرگی می‌­رسند که از آن، حشرات بالغ بال­دار بیرون می‌­آیند و پس از جفت­‌گیری، دوباره تخم­‌ریزی می‌­کنند. در آب‌وهوای گرم، سرعت رشد سفید بالک‌ها بیشتر می‌­شود، در دمای 18 درجه سانتی‌گراد هر 35 روز و در دمای 30 درجه سانتی‌گراد، هر 18 روز یک نسل کامل می­گردد.

 

مدیریت تلفیقی

1-روش­های زراعی

با روش­های زراعی مانند شخم عمیق، تاریخ کاشت به موقع، رعایت اصول تناوب، رعایت فاصله کاشت و تغذیه گیاهی مناسب می­توان از خسارت آفت جلوگیری نمود.

2-روش­های فیزیکی و مکانیکی

وجین به موقع و مبارزه با علف‌های هرز تابستانه و زمستانه مزارع و حاشیه آن­ها و حذف بقایای گیاهی و استفاده از تله­‌های چسبی می­توان موجب کاهش خسارت این آفت گردید.

3-کنترل شیمیایی               

در سالیان اخیر، در اثر سم‌پاشی‌های بی‌رویه و مداوم، متاسفانه سفید بالک‌ها به اکثر حشره‌کش‌­های رایج قدیمی مقاومت نشان می‌دهند. یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش این امر، ارزیابی کار آیی برخی حشره­‌کش‌­های جدید مانند پروتئوس علیه این آفت می­‌باشد.

پروتئوس، حشره­‌کشی سیستمیک و تماسی، با فرمولاسیون 11% OD است. فرمولاسیون OD  (روغن قابل‌انتشار) یک نوآوری در فرمولاسیون است که ایجاد اثرات ضرب‌ه­ای، خاصیت چسبندگی بهتر و افزایش سرعت تاثیرپذیری، پایداری در برابر باران و دوام طولانی در کنترل آفات می‌­شود. پروتئوس، ترکیبی از دو حشره­کش تیاکلوپراید + دلتامترین می‌باشد. تیاکلوپراید موجود در  آن، دارای خاصیت تماسی، گوارشی و سیستمیک بوده و با ایجاد اختلاط در انتقال پیام­های عصبی واقع در سیستم عصبی حشره، موجب مرگ آن می­‌گردد. دلتامترین، موجب مسدود شدن کانال­های سدیم در سطح سلول‌­های عصبی حشره و در نهایت موجب فلج شدن و از بین رفتن آن می­‌گردد. در نتیجه، حشره‌­کش پروتئوس هم دارای اثر ضرب‌ه­ای، هم ضد تغذیه­‌ای و نیز دوام طولانی (به علت داشتن خواص سیستمیکی) و نفوذ و و پخش خوب در آوندهای گیاهی می‌­باشد.

موارد کاربرد

 دارای طیف اثر وسیعی بوده و اکثر حشرات مکنده مثل سفیدبالک شته، تریپس و نیز تعدادی از حشرات  جونده مثل کرم قوزه و کرم برگ‌خوار در پنبه را کنترل می­‌کند. 

حشره­کش پروتئوس، دارای تاثیر بسیار عالی روی تمام مراحل رشدی فعال سفید بالک به‌ویژه (حشره بالغ و پوره­ها) می­باشد. پروتئوس، به علت داشتن ترکیبی از دو ماده موثره قوی، یک حشره‌کش بسیار مناسب برای کنترل آفت سفید بالک (عسلک) در برنامه پیشگیری از مقاومت است. 

مقدار و زمان مصرف

 مقدار مصرف پروتئوس برای کنترل آفت سفیدبالک در توتون و محصولات جالیزی، یک لیتر در هکتار می­باشد. زمان مصرف در صورت مشاهده حشرات بالغ و پوره­ها می­باشد. از کاربرد سم پروتئوس، بیشتر از دو بار در طی یک سال زراعی خودداری شود (جهت پیشگیری از مقاومت آفت نسبت به آن). 

رعایت نکات ایمنی در هنگام سمپاشی با ملاحظات زیست­محیطی

1- قبل از اقدام به سمپاشی شرایط جوی در نظر گرفته شود در هوای گرم، بارش باران و وزش باد (این کار باعث پراکندگی سم و عدم کارآیی آن شده و همچنین فرد نیز در معرض سم قرار گرفته و مسموم می‌گردد) از سمپاشی خودداری شود. بهتر است حتی‌المقدور سمپاشی در مواقعی که هوا خنک است انجام گردد.صبح زود یا غروب بهترین زمان برای سمپاشی با آفت‌کشها می‌باشد.

2- استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب شامل لباس کار یکسره با آستر نخی (جهت جلوگیرى از نفوذ سموم در ناحیه یقه، مچ دست و پا کاملاً بسته و کیپ باشد)، پیش‌بند از جنس نئوپرن، دستکش پلاستیکی ساق بلند با آستر پنبه‌ای، چکمه پلاستیکی با جوراب‌های نخی، کلاه، عینک و شیلد صورت، ماسک تنفسی مناسب به منظور جلوگیری از سم با دست و بدن فرد اکیداً توصیه می‌شود (تصویر 6). لازم به ذکر است که به هنگام سمپاشی نبایستی از وسایل و لباس‌های چرمی به سبب ماندگاری سموم در آن‌ها استفاده گردد. 

3- در هنگام سمپاشی از خوردن، آشامیدن و استعمال دخانیات جداً خودداری گردد.

4- شستن دست و صورت بلافاصله پس از اتمام کار  با آب و صابون و نیز استحمام برای فرد سمپاشی­کننده ضروری است. 

5- تمیز کردن و شستشوی وسایل سمپاشی در پایان عملیات سمپاشی روزانه توصیه می‌گردد. همچنین از رها‌کردن باقی‌مانده سموم موجود در پمپ سمپاشی در رودخانه‌ها، آب‌های راکد و یا جاری خودداری شود.

 

محققین گروه تحقیقات کشاورزی و گیاه­‌پزشکی مجتمع تحقیقات و آموزش تیرتاش : مرضیه شازده‌­احمدی و سید افشین سجادی

تابستان 1403